BẾN THỜI GIAN (Tạ Duy Anh)

Bà Hảo bị mù cả hai mắt từ khi tôi chưa ra đời. Tôi và cháu nội bà  - cái Hoa- cùng sinh một năm. Bà Hảo đón cái Hoa về nuôi mà không chịu ra thị trấn ở với bố mẹ nó. Thế là cái Hoa trở thành bạn thân thuở bé của tôi. Chúng tôi quấn quýt với nhau như hai anh em ruột. Hàng ngày tôi đều sang với cái Hoa và hai đứa thường bí mật bày ra đủ trò tinh quái. Bà Hảo ngồi ở bờ hiên và bà luôn luôn tìm được việc gì đó vừa làm vừa canh chừng chúng tôi. Bà biết khi nào chúng tôi đang ở gần bờ ao, gióng lên một câu thật nghiêm:

- Cả hai đứa quay vào! Cấm chỉ ra bờ ao.

Tôi và cái Hoa chỉ còn biết lấm lét nhìn nhau phục tài bà. Có lần chúng tôi vờ im lặng đến cạnh bà. Đang yên trí là bà Hảo không biết thì tiếng bà thản nhiên cất lên:

- Giận gì nhau mà im như thóc thế?

Chúng tôi phá lê cười. Bà Hảo mắng yêu:

- A, gớm cái quân này, định trêu bà phỏng. Chúng mày có độn thổ bà vẫn biết moi lên như moi khoai ấy.

Chúng tôi bèn mỗi đứa một bên áp vào ngực bà:

- Làm sao bà trông thấy chúng cháu?

- Lớn lên khắc biết – bà Hảo chớp chớp cặp mắt – người ta chẳng ai chỉ toàn gặp rủi đâu.

Chúng tôi chỉ cảm nhận từ lời nói của bà một điều gì đó mơ hồ mà thiêng liêng. Điều chắc chắn là bà Hảo không thể nhìn thấy chúng tôi nếu bà không yêu chúng tôi như những báu vật.

Lớn lên, đứa trước, đứa sau cả tôi và cái Hoa cùng ra thị trấn, cách làng đúng một ngày xe ngựa.

Thời gian đầu chưa quen môi trường mới, cả hai đứa thường xin bố mẹ về làng thăm bà. Khi bác xà ích vui tính và tốt bụng ghìm con ngựa để tôi và cái Hoa nhảy xuống, đã thấy bà Hảo chống gậy chờ sẵn ở đó. Chúng tôi, mỗi đứa một bên dìu bà về nhà. Bà Hảo bảo bà đã nghe thấy tiếng lọc cọc, lọc cọc của chiếc xe gõ từ trong giấc mơ của bà những đêm trước. Sau này tôi mới biết, chiều nào bà cũng đợi chúng tôi tại nơi chiếc xe ngựa dừng trả khách ở điểm cuối cùng.

Những chuyến thăm bà Hảo của chúng tôi thưa dần. Cả tôi và cái Hoa đều có lũ bạn và con đường về làng, vẫn chỉ có một ngày xe ngựa, trở nên xa mù mịt. Thảng hoặc có giỗ, tết...chỉ mình cái Hoa theo bố mẹ về. Nhưng nó lại đi ngay. Nó bảo bà Hảo rất nhớ tôi và mong tôi học hành cẩn thận. Ban đầu tôi đón nhận điều đó với một chút ân hận vì không về thăm bà. Nhưng rồi tôi quên dần nhiều thứ trong đó có cái làng hẻo lánh của mình, nơi bà Hảo vẫn ngày đêm nghe tiếng lọc cọc của xe ngựa...

(Lược một đoạn: Sau đó nhân vật tôi cùng Hoa đỗ đại học và ra thành phố. Tôi dần lãng quên làng nhỏ tuổi thơ. Nhưng rồi một ngày, sau những vấp ngã trên đường đời, tôi đã tìm về làng nhỏ năm xưa. Tôi đi trên chiếc xe ngựa thân quen năm nào của bác xà ích và bao kỉ niệm chợt ùa về)

Tôi lại dỏng tai đón nhận thứ âm thanh giống như dao động tắt dần của quả lắc đồng hồ. Lát sau thì bà Hảo hiện ra ở lối rẽ. Bà dò đường một cách chật vật, toàn bộ tinh lực hướng về bến xe ngựa. Không cầm được, tôi lao như tên bắn về phía bà:

- Bà! Tôi nghẹn ngào- cháu bị người ta phản bội rồi...

Bà Hảo lần lần từ đầu đến vai tôi như thể xem bà có đang mơ không rồi cười một cách mãn nguyện:

- Bố mày, lớn thế còn khóc như con nít ấy. Dễ thường suôn sẻ cả có khi nó chả thèm biết bà sống hay chết.

- Làm sao bà biết điều đó? – Tôi hỏi bà bằng nỗi sợ hãi.

- Lớn lên khắc biết – bà Hảo vẫn trả lời tôi như từng trả lời hồi tôi còn bé.

Tôi có cảm giác bà Hảo cũng thuộc số người quyết sống chỉ để làm việc không thể bỏ dở. Bởi vì ngay sau đó bà bảo tôi:

- Từ ngày mai bà có thể chết mà không luyến tiếc điều gì.

Tôi đứng chết lặng, cảm thấy vang lên trong lồng ngực tiếng gõ da diết và tàn nhẫn của thời gian. Trước mắt tôi giờ đây là những bến thời gian trắng xóa mà tôi sẽ phải một mình vượt qua.

(Trích Bến thời gian, Tạ Duy Anh, Truyện ngắn chọn lọc – Tạ Duy Anh, NXB Hội nhà văn)

Chú thích:  Tạ Duy Anh sinh năm 1959, quê ở Chương Mĩ, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông từng làm cán bộ giám sát chất lượng bê tông ở Nhà máy thủy điện Hòa Bình, trung sĩ bộ binh ở Lào Cai. Sau đó Tạ Duy Anh tham gia học ở Trường viết văn Nguyễn Du. Trải qua 4 năm học, ông đỗ đầu và được giữ lại làm giảng viên. Ông là một cây bút trẻ trong thời kì đổi mới. Hiện ông là biên tập viên tại Nhà xuất bản Hội Nhà văn. Tạ Duy Anh trở thành hội viên Hội nhà văn Việt Nam từ năm 1993.

BÀI VIẾT THAM KHẢO: 

     Tạ Duy Anh, một trong những cây bút nổi bật trong nền văn học Việt Nam thời kỳ đổi mới, đã sáng tác nhiều tác phẩm đậm chất hiện thực và giàu cảm xúc. Truyện ngắn Bến thời gian là một ví dụ điển hình cho phong cách viết tinh tế của ông. Nhân vật bà Hảo trong truyện, mặc dù bị mù, lại là hình ảnh tiêu biểu của sự hy sinh và tình yêu thương vô điều kiện. Câu chuyện xoay quanh những kỷ niệm của nhân vật "tôi" và bạn thân cái Hoa trong suốt thời thơ ấu với bà Hảo, và sau đó là sự trở lại của "tôi" sau nhiều năm xa cách, để nhận ra những giá trị tình cảm mà bà Hảo đã dành cho mình.

     Bến thời gian kể về mối quan hệ giữa nhân vật "tôi", cái Hoa và bà Hảo. Bà Hảo, một người phụ nữ mù, đã nuôi dưỡng hai đứa trẻ từ khi chúng còn nhỏ. Mặc dù bà không thể nhìn thấy, nhưng bà lại là người luôn nhận thức được sự hiện diện của "tôi" và cái Hoa qua những cảm nhận tinh tế, từ tiếng động đến những thay đổi nhỏ trong môi trường xung quanh. Trong suốt câu chuyện, bà Hảo luôn thể hiện sự yêu thương vô điều kiện, sự kiên nhẫn và chờ đợi đứa cháu trở lại.

     Sau khi lớn lên, "tôi" và cái Hoa đều rời làng để ra thị trấn học hành, dần quên đi bà Hảo. Dù vậy, bà vẫn kiên trì đợi chờ, mỗi ngày đều nghe tiếng xe ngựa và hy vọng một ngày nào đó đứa cháu sẽ trở lại. Sự trở lại của "tôi" sau những vấp ngã trong cuộc sống mang theo một sự nhận thức sâu sắc về tình cảm gia đình và những giá trị đã bị lãng quên trong suốt quãng thời gian trưởng thành. Chủ đề của truyện chủ yếu xoay quanh tình cảm gia đình, tình yêu thương và sự hy sinh vô điều kiện của bà Hảo.

     Bà Hảo là nhân vật trung tâm trong câu chuyện, một người phụ nữ mù từ khi còn trẻ, sống với tâm hồn đầy ấm áp và lòng nhân ái. Mặc dù không có khả năng nhìn thấy, nhưng bà lại là một người hết sức thông thái và nhạy bén. Bà Hảo không chỉ là một người bà hiền từ mà còn là một biểu tượng của tình yêu thương vô điều kiện và sự hy sinh lớn lao. Dù không nhìn thấy hai đứa cháu, bà luôn cảm nhận được mọi điều xung quanh qua những tín hiệu rất nhỏ. Những lúc "tôi" và cái Hoa đến gần bà, bà luôn biết và có thể nói ra những câu khiến chúng phải ngạc nhiên vì sự tinh tế của bà.

     Một trong những câu nói nổi bật của bà là “Lớn lên khắc biết,” mà bà thường nhắc khi "tôi" và cái Hoa còn bé. Câu nói này không chỉ đơn thuần là lời an ủi mà còn là một bài học về thời gian và cuộc sống, rằng chỉ qua trải nghiệm và sự trưởng thành, con người mới thực sự hiểu được những giá trị cốt lõi mà cuộc sống đem lại. Dù cuộc sống không thể không có khó khăn, bà Hảo vẫn luôn kiên trì và tin rằng tình yêu thương sẽ là yếu tố giúp mọi thứ vượt qua.

     Bà Hảo cũng là một hình mẫu của sự hy sinh thầm lặng. Mỗi ngày, bà chờ đợi đứa cháu trở lại, dù biết rằng chúng sẽ ngày càng xa cách. Tuy nhiên, sự chờ đợi của bà không phải là sự đợi chờ trong tuyệt vọng mà là sự chờ đợi với lòng yêu thương vô bờ bến, một tình yêu mà thời gian không thể làm mờ nhạt. Khi "tôi" trở lại sau nhiều năm, bà vẫn kiên nhẫn đón nhận với một nụ cười mãn nguyện, dù bà đã nhận ra sự thay đổi trong cuộc sống của "tôi."

    Ngoài nhân vật bà Hảo, các nhân vật như "tôi" và cái Hoa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm nổi bật chủ đề của truyện. "Tôi" là người đã xa quê hương, quên đi những giá trị cũ, nhưng qua thời gian và những vấp ngã trong cuộc sống, "tôi" đã nhận ra rằng mình đã bỏ qua những điều quý giá nhất. Sự trở lại của "tôi" là sự thức tỉnh về những gì đã bị lãng quên.

    Cái Hoa, dù ít được miêu tả chi tiết, cũng là một phần quan trọng trong mối quan hệ ba chiều này. Cả "tôi" và cái Hoa đều có những trải nghiệm khác nhau, nhưng đều cùng nhau trở về với ký ức xưa và nhận ra giá trị của tình cảm gia đình, của bà Hảo. Sự trở lại của cả hai là một sự quay về với những giá trị cốt lõi, là sự nhận thức về những điều thực sự quan trọng trong cuộc sống.

     Bến thời gian là một tác phẩm có cốt truyện đơn giản, nhưng lại chứa đựng sức mạnh cảm xúc vô cùng lớn. Truyện được kể qua ngôi thứ nhất, từ góc nhìn của nhân vật "tôi", giúp người đọc dễ dàng đồng cảm với những suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật. Cách dựng tình huống trong truyện rất nhẹ nhàng, nhưng lại mang đậm ý nghĩa. Những tình huống không có sự kịch tính cao, nhưng đủ để tạo nên những khoảnh khắc xúc động và sâu sắc.

      Tạ Duy Anh khéo léo trong việc miêu tả tâm lý nhân vật qua lời nói và hành động. Những lời nói của bà Hảo không chỉ là những câu chuyện bình thường mà là những bài học quý giá về cuộc sống. Ngôn ngữ trong tác phẩm nhẹ nhàng nhưng đầy cảm xúc, giúp khắc sâu những tình tiết và tạo nên sự đồng cảm mạnh mẽ từ phía người đọc. Giọng điệu trong truyện mang tính trầm buồn, nhưng lại đầy ấm áp, phù hợp với nội dung và chủ đề của câu chuyện.

       Truyện ngắn Bến thời gian của Tạ Duy Anh không chỉ là một tác phẩm đặc sắc về nghệ thuật mà còn là một câu chuyện nhân văn sâu sắc, gợi lên những cảm xúc chân thành về tình cảm gia đình, về sự hy sinh và tình yêu thương không điều kiện. Tác phẩm không chỉ là một lời nhắc nhở về giá trị của những mối quan hệ gia đình mà còn là lời khuyên về việc trân trọng những giá trị tinh thần trong cuộc sống, những thứ có thể bị lãng quên trong dòng chảy của thời gian nhưng lại luôn hiện hữu như một bến đỗ bình yên trong tâm hồn con người.