PHIÊN CHỢ GIÁT - NGUYỄN MINH CHÂU

     (Lược phần đầu: Lão Khúng là người dân đầu tiên lên khai phá vùng đất mới, và con bò Khoang Đen gắn bó với gia đình lão từ những ngày đầu vất vả, khó khăn ấy. Tuy nhiên, nay con bò đã già, dù cả gia đình đều quyến luyến nó, nhưng lão đành phải bán đi. Trên đường đưa con bò xuống thị trấn Cầu Giát để bán, nhân tiện thăm đứa con gái đang trọ học ở đấy, lão đi đến một quyết định…)

     Thế rồi đột nhiên lão Khúng đi đến một cái quyết định đầy điên rồ: lão quyết định giải thoát cho con vật! Tự nhiên lão thấy lão đang làm một công việc vô cùng nhân đạo. Cả một đời con vật nai lưng ra kéo cày để nuôi sống gia đình lão, và bây giờ lão đền ơn trả nghĩa cho con vật bằng việc đem bán nó cho người ta giết thịt? Lão thấy lão không còn là giống người nữa…

[…]

      Lão nhảy xuống, đi đến bên cạnh con vật, đặt cả hai bàn tay lên cái cổ sần sùi đang đầy hơi sương lẫn mồ hôi, lão vỗ vỗ con vật một hồi rồi cầm cái ách đặt xuống bên cạnh hai chân trước của nó. Con vật ngẩng cao cổ, thè lưỡi liếm lên vai, lên cổ lão, mỗi lần cái lưỡi mềm và ram ráp đụng vào da thịt, lão lại sởn gai ốc, tưởng như con vật đã cảm thấy được lão đang nghĩ gì; đang toan tính những gì; lão đang cởi ách suốt đời cho nó! Lão Khúng tự nhiên trở nên vội vã, lão kéo chiếc xe sang bên vệ đường, đem giấu sau những đám bờ bụi lúp xúp lẫn những tảng đá rồi trở về bên con vật đang đứng đó, nguyên tại chỗ. – Nào, bây giờ thì tao giải thoát cho mày, lão lầm rầm nói với con vật thân yêu bằng cái giọng hơi cau có, mày hầu tao thế là đủ rồi đấy con ạ, bây giờ thì mày hãy đi đi, hãy vào rừng mà sống, cỏ đấy, cỏ trong rừng thiếu gì, mày ăn suốt đời không hết, khát thì có nước suối. Ở đây đi sâu vào bên trong sẽ có một bầy bò hoang. Chúng nó sướng như những bà hoàng, ông hoàng giữa núi non, cây cỏ, chẳng bao giờ phải kéo cày, kéo xe… Hãy đi đi, nào!

      Lão cuộn vào năm ngón tay trái cái dây chão đã được tháo ra khỏi mũi con Khoang Đen, dùng đầu dây đánh một cái thật đau vào bên hông, bắt nó phải chạy té vào rừng. Con đường đi đến thế giới tự do của con Khoang Đen thật chẳng khác nào con đường đi đày. Sau lưng nó, lão Khúng lúc nào cũng hầm hầm hè hè giơ cao thanh roi sẵn sàng quất vào mông đến đau điếng nếu nó dừng lại, hoặc ngoái nhìn trở lại.

     Cuộc xua đuổi cứ thế diễn ra lặng lẽ giữa đêm trường. Càng xua được con vật dẫn mình vào giữa rừng sâu và càng xa con đường “bò lăn” ở ngoài kia, lão Khúng càng thấy yên tâm, lại thấy có một cái gì khoái lạc, tự thỏa mãn, chẳng lẽ lão cảm thấy được lão đang xua đuổi cái số phận quá đỗi nhọc nhằn của lão ra khỏi ra khỏi đời lão, cái số phận nửa người nửa con vật?

[…]

     Sau khi xua được con vật sang bên kia sườn núi đá (…) thì lão Khúng đột ngột quay lưng lại phía nó. Không nói thêm một lời nào, lão bỏ đi, mất hút vào đêm tối. Lão trở về bên chiếc xe bò khi màn đêm đã nhợt trắng. Lão biết rằng từ đây trở đi chỉ còn một phần ba đường đất và đường sá cũng đỡ khốn khổ hơn.

    (Lược một đoạn: Lão Khúng thay con bò, tự mình kéo chiếc xe về thị trấn Cầu Giát).

    Lão Khúng đi thẳng đến trước một gian phòng cuối dãy mà lão vẫn quen thuộc, ở đấy con gái lão ở chung với mấy cô bạn học lớp dưới. Gian phòng của con lão khóa kín cửa. Lão đang toan gỡ đống củi xuống trước cửa phòng con gái lão thì tự nhiên lão ngớ người ra: lão vừa nhìn thấy một con bò đang nằm nhai cỏ bên vạt sân bóng chuyền của đám con gái ở bên hồi nhà. Ngay lập tức lão giật nảy mình sực nhận ra đích thị là nó, con Khoang Đen của nhà lão, cái con Khoang Đen mà trong đêm khuya khoắt lão đã đích thân dắt vào tận trong rừng thật sâu, rồi lại còn dùng roi vọt đánh đập vô cùng tàn nhẫn để xua nó đi về với cuộc sống tự do.

     Con vật ngước cặp mắt đầy nhẫn nhục và sầu não lên nhìn lão Khúng. Đó là cái nhìn của một sinh vật tự nguyện chấp nhận số phận. Đứng lặng thinh bên chiếc xe chất đầy củi mà lão đã thay nó toát mồ hôi một mình kéo về được đến đây, lão Khúng cũng chả biết nói gì với con vật, lại càng không thể tránh móc, lão chỉ đưa mắt nhìn người bạn đời làm ăn thân thiết bằng cái nhìn cũng đầy sầu não và phiền muộn.

(Trích Phiên chợ Giát, Nguyễn Minh Châu, in trong Nguyễn Minh Châu – Tác phẩm chọn lọc, NXB Giáo dục Việt Nam, TP.HCM, 2009, Tr.231-237)

Thực hiện các yêu cầu:

Câu 1. Xác định ngôi kể của người kể chuyện. 

Câu 2. Dựa vào đoạn trích, hãy cho biết: vì sao lão Khúng quyết định giải thoát cho con Khoang Đen?

Câu 3. Nêu tác dụng của việc sử dụng điểm nhìn bên trong trong đoạn trích.

Câu 4. Nhận xét vẻ đẹp tâm hồn của nhân vật lão Khúng được thể hiện trong đoạn trích.

Câu 5. Tư tưởng mà nhà văn gửi gắm qua chi tiết con Khoang Đen không đi vào rừng mà quay trở lại với lão Khúng gợi cho anh/chị suy nghĩ gì về cuộc sống tự do?

GỢI Ý:

Câu 1:  Xác định ngôi kể: Người kể chuyện ngôi thứ ba.

Câu 2: Nguyên nhân Lão Khúng quyết định giải thoát cho con Khoang Đen là vì: Cả một đời con vật nai lưng ra kéo cày để nuôi sống gia đình lão, và bây giờ lão đền ơn trả nghĩa cho con vật bằng việc đem bán nó cho người ta giết thịt? Lão thấy lão không còn là giống người nữa…

Câu 3:

Phân tích tác dụng của việc sử dụng điểm nhìn bên trong:

–  Trong toàn bộ đoạn trích, tác giả đã đặt điểm nhìn vào nhân vật lão Khúng, tức là kể lại câu chuyện xuyên qua ý thức, cảm nhận của nhân vật, đó chính là điểm nhìn bên trong.

–  Từ điểm nhìn này, tác giả đã cho ta thấy được những suy nghĩ thầm kín diễn ra trong nội tâm nhân vật:

+ Đó là những suy nghĩ nhân đạo khi lão quyết trả tự do cho con Khoang Đen.

+ Đó là những lời nói âu yếm với con bò khi lão xua nó về với thế giới tự do, và lão cũng cảm thấy như đang giải thoát cho chính lão.

+ Đó là tâm trạng sầu não và phiền muộn khi thấy con Khoang Đen quay trở lại, từ chối sự tự do mà lão đã ban cho.

–  Với điểm nhìn này:

+ câu chuyện được kể lại một cách tự nhiên, sinh động nương theo dòng ý nghĩ của nhân vật;

+ đồng thời vẻ đẹp tâm hồn của nhân vật lão Khúng được thể hiện nổi bật: một người nông dân chất phác nhưng lại có những suy nghĩ vô cùng nhân văn và sâu sắc, biết yêu thương loài vật như yêu thương một con người.

Câu 4: 

Vẻ đẹp tâm hồn của nhân vật lão Khúng:

–  Biết yêu thương và trân trọng công lao của con Khoang Đen, người bạn đã cùng lão vất vả suốt bao nhiêu năm tháng.

–   Hành xử nhân đạo với con vật: trả nó về với thế giới tự do, để nó được sống sung sướng những ngày cuối đời.

Nhận xét:

- Đó là vẻ đẹp đáng quý, đáng trọng của một người nông dân nghèo khổ.

- Vẻ đẹp ấy được thể hiện qua một hình thức nghệ thuật đặc sắc: nghệ thuật trần thuật hấp dẫn với người kể chuyện ngôi thứ ba, điểm nhìn bên trong; ngôn ngữ giản dị, tự nhiên; xây dựng tình huống truyện độc đáo,...

- Vẻ đẹp tâm hồn lão Khúng được khắc họa qua tấm lòng thấu hiểu, trân trọng của nhà văn.

- Vẻ đẹp tâm hồn của lão Khúng tác động tích cực đến người đọc, nhắc nhở con người về cách đối xử với động vật, bồi đắp ở người đọc lòng trắc ẩn...

Câu 5: 

 Qua chi tiết con Khoang Đen không đi vào rừng mà quay trở lại với lão Khúng, nhà văn Nguyễn Minh Châu muốn thể hiện tư tưởng: Khi sự nô lệ đã ăn sâu vào trong tâm khảm, thì dù có được trao cho cơ hội tự do, con người vẫn không dám chấp nhận, mà lại tự nguyện quay trở lại để chui vào cái ách nô lệ của mình.

- Suy nghĩ về cuộc sống tự do:

+ Cuộc sống tự do là cuộc sống mà con người được nghĩ và làm theo ý mình, không chịu sự kiểm soát bởi một thế lực nào.

+ Cuộc sống tự do có thể là kết quả của một quá trình đấu tranh lâu dài mới có được, vì vậy nó rất đáng quý đối với cá nhân và đối với cả một dân tộc.

+ Cuộc sống tự do đem đến cho con người sự thoải mái, ung dung, an nhiên, tự tại, niềm vui và hạnh phúc, nhưng cũng có thể khiến ta phải tự mình đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, hiểm nguy.

+ Nhiều người, vì sợ trách nhiệm, sợ phải bước ra khỏi vùng an toàn mà từ chối cuộc sống tự do.