TRÍ TUỆ NHÂN TẠO - CƠ HỘI HAY THÁCH THỨC

      Từ những chiếc máy tính đầu tiên cho đến những con robot hiện đại có thể trò chuyện và sáng tạo như con người, điều đó cho thấy rằng hành trình phát triển của khoa học công nghệ là minh chứng cho trí tuệ vô hạn của nhân loại. Giữa làn sóng ấy, trí tuệ nhân tạo (AI) vươn lên như biểu tượng của thời đại mới, trở thành một phần quen thuộc trong cuộc sống con người, đặc biệt là với thế hệ học sinh ngày nay.AI mở ra vô vàn cơ hội giúp việc học trở nên dễ dàng và sáng tạo hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi đó cũng tiềm ẩn nhiều thách thức – khi con người dần phụ thuộc vào máy móc và quên đi giá trị của tư duy độc lập. Chính vì vậy, việc nhìn nhận rõ cơ hội và thách thức của trí tuệ nhân tạo đối với học sinh là điều cần thiết trong thời đại hiện nay.

     Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) là công nghệ mô phỏng trí tuệ con người, cho phép máy móc có thể học hỏi, tư duy, xử lý và phản ứng với thông tin của con người theo lập trình sẵn có.Sự phát triển của “vũ khí thông minh” này đã mở ra ra nhiều cơ hội to lớn cho xã hội, đặc biệt là với học sinh. Trong học tập, AI được ứng dụng rộng rãi qua các công cụ như ChatGPT, Microsoft Copilot, Grammarly, Socratic hay Google Translate. Những công cụ này giúp học sinh tra cứu thông tin, chỉnh sửa lỗi viết, học ngoại ngữ, tóm tắt tài liệu và gợi ý cách giải bài tập nhanh chóng khiến cho việc học dễ dàng hơn.Tuy nhiên, bên cạnh những tiện ích, cũng xuất hiện hiện tượng phụ thuộc vào AI như việc các bạn trẻ sao chép nội dung có sẵn không chịu sáng tạo, tư duy, gian lận trong bài kiểm tra hoặc tin tưởng tuyệt đối vào kết quả do máy đưa ra mà không kiểm chứng. Điều đó khiến việc học trở nên hời hợt, mất đi giá trị cốt lõi của chúng.

      Xã hội thường cho rằng máy móc luôn chính xác, vậy tại sao trí tuệ nhân tạo — vốn thông minh và chuẩn xác — lại mang đến thách thức cho học sinh và người dùng? Thực tế cho thấy, nhiều giáo viên và học sinh chưa được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng để sử dụng công cụ này, dẫn đến khó khăn trong ứng dụng và nguy cơ dùng sai cách. Thứ nhất, vì AI quá thông minh nên con người dễ trở nên lệ thuộc và lười tư duy. Khi một câu hỏi phức tạp được giải chỉ trong vài giây, nhiều học sinh không còn kiên nhẫn tự tìm hiểu, phân tích hay sáng tạo. Dần dần, khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề bị mai một, khiến con người trở thành “người tiêu thụ tri thức” chứ không còn là “người sáng tạo tri thức”. Thứ hai, AI tuy chính xác về dữ liệu nhưng lại thiếu chiều sâu cảm xúc và giá trị nhân văn. Trí tuệ nhân tạo chỉ có thể mô phỏng ngôn ngữ, không thể thấu hiểu những sắc thái tinh tế trong cảm xúc, văn hóa hay đạo đức. Vì thế, trong các lĩnh vực như văn học, nghệ thuật hay giao tiếp con người, sản phẩm do AI tạo ra thường khô khan, thiếu “hơi thở” của cảm xúc thật. Ví dụ, nhiều công cụ dịch thuật như Google Translate hoặc DeepL có thể dịch đúng từ ngữ, nhưng lại sai lệch sắc thái biểu cảm, khiến người dùng hiểu nhầm ý nghĩa thật của câu. Điều này cho thấy, AI dù “hiểu” ngôn từ nhưng không “cảm” được tâm hồn – một yếu tố cốt lõi tạo nên nhân cách và bản sắc con người. Thứ ba, AI đặt ra thách thức về đạo đức và kỹ năng số trong học tập lẫn đời sống. Khi quá tin tưởng vào công cụ, người dùng dễ bỏ qua việc kiểm chứng thông tin, dẫn đến lan truyền sai lệch và phụ thuộc vào nguồn dữ liệu không đáng tin cậy. Nghiêm trọng hơn, nhiều học sinh sử dụng AI để gian lận trong thi cử hoặc làm bài tập, làm suy giảm ý thức trung thực và tinh thần tự học. Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 có 41 thí sinh bị đình chỉ, trong đó có 3 trường hợp bị phát hiện sử dụng thiết bị điện tử và AI để giải đề thi – một hành vi vi phạm nghiêm trọng quy chế thi. Điều này phản ánh rõ rằng, nếu không có đạo đức và kỹ năng số vững vàng, AI không còn là công cụ hỗ trợ, mà trở thành nguyên nhân làm xói mòn giá trị giáo dục.

      Từ những thực tế đó, có thể thấy rằng trí tuệ nhân tạo không thể thay thế tư duy và tâm hồn con người, cũng không thể thay thế những giá trị cốt lõi và bản sắc riêng của mỗi cá nhân. Chính vì thế, AI trở thành thách thức — không phải vì nó thiếu chính xác, mà vì con người chưa đủ tỉnh táo và đạo đức để sử dụng đúng cách. Chỉ khi biết khai thác một cách thông minh và có trách nhiệm, AI mới thực sự trở thành người bạn đồng hành đáng tin cậy cho thế hệ học sinh tương lai.

      Khi được khai thác đúng cách, trí tuệ nhân tạo (AI) mang lại nhiều cơ hội to lớn cho học sinh và xã hội hiện đại. AI giúp người học tiếp cận tri thức nhanh chóng, đa dạng và chính xác hơn, đồng thời hỗ trợ tổng hợp thông tin chỉ trong vài giây. Những ứng dụng như Gemini, Socratic hay ChatGPT có thể trở thành trợ lý học tập thông minh, giúp học sinh hiểu sâu kiến thức, rèn luyện tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Theo báo cáo của UNESCO năm 2024, hơn 60% học sinh ở các nước đang phát triển cho biết AI giúp các em học hiệu quả hơn và tăng khả năng tự học. Không chỉ trong học tập, AI còn mở ra cơ hội sáng tạo và định hướng nghề nghiệp tương lai. Theo báo cáo của edX và Lightcast (2025), số lượng tin tuyển dụng yêu cầu kỹ năng liên quan đến AI đã tăng gấp đôi chỉ trong hai năm, cho thấy những người làm chủ được công nghệ này sẽ có lợi thế lớn trên thị trường lao động. Nhờ đó, học sinh có thể sớm khám phá năng lực bản thân, định hướng nghề nghiệp phù hợp, và bắt kịp xu thế nghề nghiệp của thời đại số. Đặc biệt, AI góp phần thu hẹp khoảng cách giáo dục, giúp những bạn có hoàn cảnh khó khăn hoặc sống xa trung tâm thành phố vẫn có thể tiếp cận nguồn học liệu chất lượng cao. Tuy nhiên, để tận dụng hiệu quả những cơ hội ấy, học sinh cần sử dụng AI đúng mục đích, có chọn lọc và tinh thần chủ động. AI chỉ thật sự là người bạn đồng hành đáng tin cậy khi con người biết làm chủ công nghệ, chứ không để công nghệ chi phối mình.

      Tuy nhiên, trong xã hội hiện nay, không phải ai cũng nhìn nhận trí tuệ nhân tạo theo hướng tích cực. Nhiều ý kiến cho rằng việc sử dụng AI quá nhiều có thể khiến học sinh trở nên ỷ lại, giảm khả năng tư duy độc lập và sáng tạo. Một số em còn quen để AI làm bài tập thay, dẫn đến học tập hời hợt, không nắm vững kiến thức. Thực tế, theo khảo sát của Common Sense Media năm 2024, có đến 58% học sinh tại Mỹ thừa nhận từng dùng AI để làm bài thay vì tự học, cho thấy nguy cơ lệ thuộc công nghệ đang hiện hữu. Bên cạnh đó, AI đôi khi cung cấp thông tin thiếu chính xác hoặc sai lệch, khiến người học dễ bị dẫn dắt nếu không có khả năng kiểm chứng. Cũng có người lo ngại AI sẽ làm phai nhạt mối quan hệ giữa thầy và trò, khi học sinh dần dựa vào công nghệ hơn là tương tác trực tiếp với giáo viên. Tuy vậy, những lo ngại ấy chỉ đúng với những người sử dụng thiếu ý thức và lệ thuộc. Khi được dùng đúng mục đích, AI vẫn là công cụ hỗ trợ hữu ích, giúp học sinh phát triển toàn diện trong tư duy, kỹ năng và nhân cách. Vấn đề không nằm ở công nghệ, mà ở cách con người làm chủ và định hướng công nghệ phục vụ cho tri thức và sự tiến bộ chung.

       Để khai thác trí tuệ nhân tạo một cách hiệu quả và đúng đắn, mỗi học sinh cần có nhận thức chủ động làm chủ công nghệ, không lệ thuộc hay sao chép kết quả từ AI. Cần rèn luyện thói quen kiểm chứng thông tin, đối chiếu dữ liệu AI cung cấp với sách giáo khoa hoặc nguồn tin chính thống. Học sinh nên sử dụng AI như công cụ hỗ trợ ôn tập, luyện tư duy phản biện và sáng tạo nội dung học tập. Nhà trường nên tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng số và đạo đức công nghệ, giúp học sinh hiểu giới hạn khi dùng AI. Gia đình và giáo viên cũng cần đồng hành, định hướng để các em học cách ứng dụng AI phục vụ học tập, khám phá nghề nghiệp tương lai. Bởi chỉ khi biết làm chủ công nghệ, con người mới biến AI thành người bạn đồng hành tri thức, chứ không phải chiếc “nạng tri thức” khiến bản thân trở nên phụ thuộc và thụ động.

 Nhìn chung, trí tuệ nhân tạo mang lại cơ hội to lớn về tri thức và công nghệ cho học sinh, song cũng đặt ra không ít thử thách cho những ai chưa đủ hiểu biết và bản lĩnh làm chủ. Mỗi người trẻ cần không ngừng trau dồi tri thức, đạo đức công nghệ và tinh thần tự học để vượt qua những thách thức, biến chúng thành cơ hội phát triển. Chỉ khi biết cân bằng giữa sức mạnh của công nghệ và giá trị của con người, chúng ta mới có thể biến trí tuệ nhân tạo từ thách thức thành cơ hội vàng cho thế hệ học sinh trên hành trình trưởng thành và hội nhập.