Lại về mảnh trăng đầu tháng

Mông lung mặt đồng bóng chiều,

Tiếng ếch vùi trong cỏ ấm

Lúa mềm như vai thân yêu

Mùa xuân, là mùa xuân đấy

Thả chim, cỏ nội hương đồng

Đàn trâu bụng tròn qua ngõ

Gõ sừng lên mảnh trăng cong

Có gì xôn xao đằm thắm

Bao nhiêu trông đợi chóng chầy

Đàn em tóc dài mười tám

Thương người ra lính hôm mai

Để rồi bao nhiêu gió thổi

Bên giếng làng, ngoài bến sông

Có tiếng hát như con gái

Cao cao như vầng trăng trong…

(Nguồn: Thơ Nguyễn Khoa Điềm, tuyển tập 40 năm do tác giả chọn, NXB Văn học, 2012)

Chú thích:

(1) Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hoà, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên- Huế. Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ thời kì chống Mĩ cứu nước. Ông thường  lấy chất liệu từ nền văn hoá văn học dân gian và cảm hứng từ con người, quê hương, tinh thần chiến đấu của người lính trong những năm chiến tranh chống Mĩ ác liệt…Thơ ông hấp dẫn bởi sự kết hợp giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước và con người Việt Nam. Năm 2000 ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

 (2)“Miền quê” là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ Nguyễn Khoa Điềm, được in trong tập “Thơ Nguyễn Khoa Điềm”, tuyển tập 40 năm do tác giả chọn, xuất bản năm 2012.

Anh/ chị hãy viết một bài nghị luận (khoảng 600 chữ) phân tích cấu tứ và hình ảnh độc đáo trong bài thơ “Miền quê” của Nguyễn Khoa Điềm.

GỢI Ý: 

* Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm, vấn đề nghị luận.

*Triển khai vấn đề nghị luận: Phân tích cấu tứ và hình ảnh trong bài thơ “ Miền quê”:

- Ý tưởng bao trùm bài thơ được gợi lên từ những kỉ niệm của người lính trẻ trước ngày lên đường ra trận. Đứng trước không gian quen thuộc, gắn bó của thiên nhiên và con người nơi miền quê thanh bình, thơ mộng, bao nhiêu kỉ niệm êm đềm đẹp đẽ bỗng ùa về càng khiến cho người lính trẻ ấy thêm quyết tâm ra đi chiến đấu để bảo vệ sự bình yên cho miền quê của mình.

-> Tất cả ý  tưởng, cảm xúc, nỗi nhớ thương, tình yêu về một miền quê yên bình, thơ mộng, quen thuộc, gắn bó trong kí ức tuổi thơ, trong hiện tại được thể hiện một cách sáng tạo, độc đáo, sinh động qua cấu tứ và hình ảnh cũng như các yếu tố nghệ thuật đặc sắc.

- Cấu tứ của bài thơ trước hết thể hiện qua nhan đề:  “Miền quê” chỉ một không gian làng quê quen thuộc, gần gũi đối với mỗi người. Đó là một cộng đồng gắn bó, yêu thương sống chan hoà bên nhau.-> Vì vậy nhan đề đã khai mở dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình khi hướng về những kí ức và kỉ niệm đẹp đẽ của một miền quê yêu thương.

- Cấu tứ của bài thơ còn thể hiện qua những hình ảnh có sự liên kết vận động phát triển ý tưởng của nhà thơ như:

+ Ở khổ thơ đầu: là hình ảnh về một miền quê thân thuộc, gần gũi, yên tĩnh, thơ mộng trong kí ức gắn liền với những kỉ niệm tuổi thơ êm đềm đẹp đẽ. Đó là miền quê có “mảnh trăng đầu tháng”, có “mặt đồng” trải ánh nắng chiều vàng với “tiếng ếch” văng vẳng từ xa trong bụi cỏ, có cánh đồng “lúa mềm” xanh mướt, êm đềm.

+ Ở khổ thơ thứ hai: Miền quê vẫn giữ được vẻ đẹp bình yên nhưng tràn đầy sức sống khi “ mùa xuân” về, đó là một miền quê chân chất, mộc mạc của “ cỏ nội hương đồng”, của nhịp sống thong thả, chậm rãi, đủ đầy của cảnh vật, của những “ đàn trâu bụng tròn” đủng đỉnh qua ngõ.

+ Trong khổ thơ thứ ba: Hình ảnh miền quê yên bình, nơi đó có những con người lao động cần cù, chăm chỉ, chất phác, giản dị, gắn bó với nhau  để tạo nên một cộng đồng gần gũi, ấm áp, đoàn kết, yêu thương. Và sự gắn bó, tình cảm ấm áp dành cho nhau đó thể hiện qua nỗi nhớ mong, trông chờ của những “ đàn em tóc dài mười tám” với bao khát vọng hoài bão được cống hiến cho quê hương. Họ còn dành cho “người lính ngày mai ra trận” bao nhiêu tình yêu thương chân thành và hi vọng  người lính sẽ dành lại sự bình yên cho quê hương.

+ Khổ thơ cuối: Đó là hình ảnh một miền quê truyền thống, gần gũi quen thuộc có “ giếng làng”, “ bến sông” cùng “tiếng hát”, “ vầng trăng” như càng khơi lại dòng kí ức về một miền quê bình yên gắn bó trong tâm trí người lính chuẩn bị ra chiến trân. Điều ấy càng khơi dậy niềm khát khao được sống trong không gian thanh bình, trong tình yêu thương của những con người chân thành mộc mạc nhưng luôn lạc quan ở miền quê yêu dấu mà nhân vật trữ tình đã gắn bó suốt những năm tháng tuổi thơ đẹp đẽ.

-> Như vậy, sự vận động của những hình ảnh trên đã góp phần thể hiện mạch cảm xúc xuyên suốt trong bài thơ, đó là nỗi nhớ thương và tình yêu tha thiết về một miền quê gắn bó, êm đềm, thơ mộng.

- Một số hình ảnh trong bài thơ còn mang hàm nghĩa biểu trưng sâu xa, chứa đựng nhiều tầng nghĩa và gợi lên những cảm nhận đa chiều như hình ảnh “ mảnh trăng đầu tháng”, “ mảnh trăng cong”,“ vầng trăng trong”-> Biểu trưng cho vẻ đẹp thiên nhiên thơ mộng, êm đềm, biểu trưng cho sự gắn bó, gần gũi, thân thuộc của cảnh vật làng quê. «  vầng trăng » còn là khát vọng về một ngày mai hoà bình, tươi sáng và gợi nhắc con người về những giá trị bền vững trong cuộc sống…

-> Chính hình ảnh ấy đã soi chiếu, tạo động lực để người lính trẻ quyết tâm chiến đấu bảo vệ cuộc sống bình yên cho miền quê của mình.

- Đánh giá vai trò/ý nghĩa của cấu tứ và hình ảnh : Nhờ có cấu tứ độc đáo và hình ảnh đặc sắc, bài thơ đã gợi mở cho người đọc về cách nhìn mới đối với thế giới và con người từ mạch ngầm của văn bản : Tình yêu quê hương và cách ứng xử  của mỗi cá nhân đối với quê hương trong mỗi hoàn cảnh/ thời đại. Vì vậy dù cùng viết về một đề tài nhưng Nguyễn Khoa Điềm lại có cách nhìn, khám phá thật mới mẻ…

 * Khẳng định lại sự độc đáo của tác phẩm và ý nghĩa của nó đối với việc đem lại cách nhìn, cách đọc mới cho độc giả:

- Bằng cấu tứ độc đáo và những hình ảnh đặc sắc, giàu sức liên tưởng cùng các yếu tố nghệ thuật đặc sắc như cách gieo vần, việc phối hợp thanh điệu, giọng điệu sâu lắng kết hợp với các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hoá, liệt kê…đã giúp cho những kí ức đẹp đẽ về miền quê bình dị, thơ mộng, đậm màu sắc truyền thống xuyên suốt tác phẩm.

- Ý nghĩa của tác phẩm : Bài thơ không chỉ giúp người đọc hình dung về vẻ đẹp của thiên nhiên, con người ở miền quê mà còn mang đến một bài học ý nghĩa về tình yêu và lòng trung thành với quê hương. Từ đó người đọc có thể tìm thấy ý nghĩa và trân trọng hơn những vẻ đẹp, giá trị của miền quê, tổ quốc  mình.