BÀI 8

HAI TAY XÂY DỰNG MỘT SƠN HÀ

(Tác giả Hồ Chí Minh và văn bản nghị luận)

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT TỔNG HỢP TỪ CÁC VĂN BẢN ĐỌC HIỂU

Câu 1 (trang 73 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Phân tích biện pháp tu từ nói mỉa trong các trường hợp sau và nêu tác dụng của biện pháp này: 

a. Do sức ép của công luận ở Pháp và ở Đông Dương, ông Va-ren đã nửa chính thức hứa sẽ chăm sóc cụ Phan Bội Châu. Ông hứa thế; giả thử cứ cho rằng một vị toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan Toàn quyền Va-ren sẽ “chăm sóc” cụ ấy vào lúc nào và ra làm sao.

Trước hết, ngài chỉ muốn chăm sóc đến khi nào yên vị thật xong xuôi ở bên ấy đã. Nhưng ngài lại chỉ vừa mới xuống tàu, mà hành trình từ Mác-xây đến Sài Gòn kéo dài chừng bốn tuần lễ cơ. Như vậy có nghĩa là trong bốn tuần lễ đó, Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù.

(Nguyễn Ái Quốc, Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu)

b. Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu-li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân dẫm đất lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lắng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!

(Nguyễn Ái Quốc, Những trò lố hay là Varen và Phan Bội Châu)

Gợi ý: 

a. Biện pháp nói mỉa thể hiện qua cách diễn đạt bề ngoài có vẻ khách quan nhưng thực chất thể hiện thái độ mỉa mai của tác giả: “nửa chính thức hứa”, “giả thử cứ cho rằng một vị toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa”,…

b. Biện pháp nói mỉa thể hiện qua sự kết hợp những từ ngữ mâu thuẫn, đối lập nhau để làm nổi bật thái độ mỉa mai của tác giả. Ví dụ: hình ảnh “những cu-li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân dẫm đất lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng,…” được gọi là những “cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương” => Tạo hiệu quả châm biếm cho VB, làm cho các diễn đạt trở nên thú vị, gây ấn tượng với người đọc.

Câu 2 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Trong văn bản Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu, tác giả đã viết nhiều câu thể hiện ý Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù:

- Như vậy có nghĩa là trong bốn tuần lễ đó, Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù. (phần 1, tr. 74)

- Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù. (phần 2, tr. 75)

- Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù. (phần 3, tr. 75)

Phân tích tác dụng của việc sử dụng các câu này.

Gợi ý: 

Việc lặp lại câu “Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù” có tác dụng nhấn mạnh thông tin Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù – tạo sự tương phản với các hoạt động của Va-ren, từ đó bóc trần, lật tẩy “những trò lố” của Va-ren à Tạo ra giọng điệu mỉa mai, châm biếm, làm tăng sức biểu cảm trong toàn VB.

Câu 3 (trang 74 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Nhận xét về cấu trúc cú pháp của các câu trong đoạn trích: “Về chính trị ... vô cùng tàn nhẫn” (văn bản Tuyên ngôn Độc lập). Việc sử dụng cấu trúc câu như vậy có tác dụng gì?

Gợi ý: 

Có cấu trúc “Về + A, chúng + X”

(1) Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.

(2) Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến tận xương tuỷ, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.

– Cấu trúc “Chúng + X”

(1) Chúng thi hành những luật pháp dã man.

(2) Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.

(3) Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học.

…

=>  Tác dụng: Việc sử dụng những nhóm cấu trúc tương tự nhau như vậy nhằm tạo âm hưởng trùng điệp, giọng điệu hùng biện cho VB, nhấn mạnh thông tin tội ác của thực dân Pháp, từ đó gây ấn tượng mạnh về cảm xúc và nhận thức với người đọc.