BÀI 7: TRONG ÁNH ĐÈN THÀNH THỊ
BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI MỈA
Câu 1 (trang 42 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ nói mỉa trong các trường hợp sau:
a. - Thế sao bác cũng chủ trương cải cách trong báo của bác?
- Là vì tôi cũng như bác giai. Phụ nữ nghĩa là vợ con chị em người khác, chứ không phải vợ con chị em của tôi. Gia đình tôi thì cứ phải theo cổ, không được có hạng đàn bà ăn mặc tân thời nay khiêu vũ, mai chợ phiên, rồi về nhà chửi lại mẹ chồng bằng những lí thuyết bình quyền với giải phóng!
Ông nhà báo nói một cách quả quyết như những nhà văn sĩ cấp tiến làm cho nhà mĩ thuật cũng hăng hái nói tiếp:
- Đối với tôi ấy à?... Đàn bà cứ nhốt trong buồng. Mợ đã hiểu ra chưa?
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
b. A-mê-li-a rất tán thành cuộc hôn nhân của anh trai, đúng như tính tình khôn ngoan của một thiếu nữ trẻ tuổi như cô ta.
(Uy-li-am Thác-co-rây, Hội chợ phù hoa)
c. Mỗi khi xuống nhà ăn cơm, cô lại khoác tay Giô đi, như là một điều dĩ nhiên; cô đã ngồi cạnh Giô trên chiếc xe riêng mui trần của anh ta (Giô thật là một con hươu đầu đàn lẫm liệt, vì anh ta ngồi rất bình thản trên xe tự điều khiển lấy đôi ngựa xám của mình).
(Uy-li-am Thác-co-rây, Hội chợ phù hoa)
d. Tri phủ Xuân Trường được mấy niên,
Nhờ trời hạt ấy cũng bình yên.
Chữ "thôi" chữ "cứu" không phê đến,
Ông chỉ quen phê một chữ "tiền"!
(Trần Tế Xương, Bõn tri phủ Xuân Trường)
Gợi ý:
a. “Ông nhà báo nói một cách quả quyết như những nhà văn sĩ cấp tiến”: Những lời nhà báo vừa nói (Gia đình tôi thì cứ phải theo cổ…) thật sự không hề “cấp tiến” mà ngược lại rất hủ lậu.
b. “Đúng như tính tình khôn ngoan của một thiếu nữ trẻ tuổi như cô ta”: Thiếu nữ trẻ tuổi thường bồng bột, ngây thơ, nông nổi, A-mê-li-a cũng vậy. Chính vì không khôn ngoan nên A-mê-li-a bị Rê-béc-ca lừa gạt, tin vào tình bạn của cô đối với mình.
c. “Giô thật là một con hươu đầu đàn lẫm liệt, vì anh ta ngồi rất bình thản trên xe tự điều khiển lấy đôi ngựa xám của mình”: Với giới thượng lưu Anh thế kỉ XIX thì chuyện tự điều khiển xe ngựa là chuyện bình thường, nhưng với Giô thì việc điều khiển xe lại “lẫm liệt” vì anh ta quá béo, lười biếng và thụ động.
đ. Mâu thuẫn giữa sự “bình yên” của hạt Xuân Trường và vị tri phủ chỉ quen làm việc bằng tiền, cho thấy sự nhiễu nhương, thối nát của xã hội giấu dưới vẻ ngoài bình thường, êm ả.
=> Tác dụng của biện pháp tu từ nói mỉa: Bộc lộ thái độ mỉa mai, châm biếm, tạo hiệu quả hài hước cho VB.
Câu 2 (trang 43 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ nghịch ngữ trong các trường hợp sau:
a. Thôi! Tôi đã nhất định... nói có vong hồn ông Đoan với ông Phán nhà tôi chứng giám cho, tôi đã nhất định thủ tiết với hai ông!
(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)
b. Tôi xin chịu một hình phạt êm đềm: Đôi môi tôi như hai kẻ hành hương rụt rè xin sẵn sàng xóa vết bàn tay thô bạo kia bằng một cái hôn trìu mến.
(Sếch-xpia (Shakespeare), Rô-mê-ô và Giu-li-ét (Romeo and Juliet))
Gợi ý:
a. Nghịch ngữ “tưng bừng” “đưa giấy cáo phó, gọi phường kèn, thuê xe đám ma”: Đám tang là việc đau buồn nhưng thái độ của những người trong gia đình có tang tỏ ra rất vui mừng. Điều đó cho thấy sự suy thoái về nhân cách, đạo đức con người và sự xói mòn tình cảm gia đình trong xã hội đương thời.
b. Biện pháp tu từ nghịch ngữ thể hiện qua việc kết hợp các từ ngữ “hình phạt” và “êm đềm”: Rô-mê-ô muốn xin lỗi Giu-li-ét bằng cách hôn tay nàng, nhưng anh rất hạnh phúc khi được thực hiện “hình phạt” này. Biện pháp này tạo nên cách diễn đạt mới mẻ, độc đáo, gây ấn tượng mạnh với người đọc.
Câu 3 (trang 43 sgk Ngữ văn 12 Tập 2): Trong hai trường hợp sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ ở bài tập 2, trường hợp nào là nói mỉa? Dựa vào đâu bạn nhận định như vậy?
Gợi ý:
Trong hai ngữ liệu đã cho, ngữ liệu a sử dụng biện pháp tu từ nói mỉa thể hiện trong cách nói nghịch ngữ, biểu thị thái độ mỉa mai, giễu cợt của người viết trước sự nghịch lí của đám ma này. Trường hợp b không thể hiện thái độ mỉa mai, châm biếm; vì vậy, không gọi là nói mỉa.
