Phân tích, đánh giá chủ đề, một số đặc sắc về nghệ thuật trong bài thơ Bản nháp của Vân Anh

Thơ là đường kênh chuyên chở những phỏng đoán, những mối lo âu của con người về khả thể của cuộc đời. Quả thật, cuộc đời luôn biến thiên theo quy luật của hiện thực, sẽ có những mất mát, sai lầm mà ta ước có thể làm lại, một bản nháp để bôi đi mà viết nên trang đời mới. Hiện thực không ai có thể thay đổi, nhưng sự đối diện với nó sẽ không làm ta mờ nhạt trước thời gian rồi lại đau đáu vì không cố gắng thay đổi bản thân. Tuy sẽ có khoảnh khắc không như mong muốn nhưng không vì thế mà chỉ biết nhìn rồi trải qua một cách vô nghĩa, chính những dòng tâm can trong thi phẩm “Bản Nháp” của nữ thi sĩ Vân Anh đã để lại trong ta một sự sâu sắc đáng kể.

Thi sĩ đã khắc họa chủ đề về sự ngông nghênh của tuổi trẻ và sự đoái hoài nhìn về quá khứ đã trải qua. Phải chăng ai cũng đã từng lầm lỡ, thất bại bởi những phút giây bất đồng, thiếu lí trí? Sự ngông nghênh đã được thi gia tái hiện thành nhiều đại ngàn làm ta bâng khuâng lạc lối và rồi lại khao khát sự tái sinh để chỉnh sửa lại bản thảo mình viết nên trong quá khứ. Nhà thơ viết như đã hóa thành người từng trải những hiện thực ấy, viết lại cuốn nhật ký để độc giả tiếp nhận và nhận thức ra giá trị cuộc đời để không phải hối hận khi nhìn lại. Tuổi trẻ ai chả có ngông nghênh thế nhưng phải có chừng mực, phải có sự thay đổi thì mới trưởng thành trong hành trình bước khỏi lối mòn. Sự khát khao muốn ngoái lại của chủ thể trữ tình “ta” đã khắc sâu trong bạn đọc những khúc mắc rằng tại sao những sự ngông nghênh ấy đã vô tình tạo ra một khoảnh khắc éo le đến thế? Ánh sáng công danh trong áng thơ đã phủ nhận rằng cuộc đời ai chả mong muốn mình là người sẽ dành lấy được nó, ai cũng có ham muốn, tham vọng nhưng chỉ có người thực sự trưởng thành mới chạm được mà thôi. Cũng ở ánh sáng ấy sẽ soi chiếu cho con người tự nhận thức ra hiện thực, ra khuyết điểm của mình để họ đối diện, đương đầu dù hiện thực có đầy rẫy chông gai cản bước ta. Những trăn trở trong từng dòng thơ lại càng làm ta cảm thấy mình cần phải cố gắng hơn trong xã hội hiện đại này, để không bị tụt lại, không bị héo mòn rồi băng hoại với thời gian. Suy cho cùng, bất kì ai cũng mắc phải những lầm than nhưng sự nhận ra và sửa chữa đúng thời điểm sẽ giúp ta chạm tới những giá trị tư tưởng tốt đẹp hơn cũng như chẳng bao giờ hối hận vì đã lãng phí tuổi trẻ.

Không dừng lại ở sự sắc sảo về nội dung, nhà thơ đã tái tạo lại dòng cảm xúc bạn đọc bằng sự đặc sắc của nghệ thuật. Quả thật,, mỗi áng thơ đều có một sức sống mạnh mẽ, gợi lại cho ta thấy chính bản thân mình trong hành trình chinh phục tuổi trẻ. Từng dòng thơ như được cá thể hóa khi vừa đánh thức tiềm thức bạn đọc bằng những hình ảnh chân thực, vừa giúp bạn đọc biết cái nhìn ngoái lại của “tôi” là một hiện thực éo le đến mức nào. Đến với áng thơ đầu tiên, thi sĩ đã phác họa sự ngông nghênh của tuổi mới vào đời, những bước đi sai lầm đầu tiên của tuổi trẻ và hệ quả phía sau đó:

“ Ngông nghênh tuổi trẻ,

Vô tình đục rạn chân chim mắt mẹ.

Ngông nghênh tuổi trẻ,

Vô tình vít còng lưng cha.”

Đó là những bước đi đầu tiên khi ta tới xa khỏi cha mẹ, khoảnh khắc đó ta sẽ có xu hướng tìm đến sự ngông nghênh để giải tỏa và khám phá con người bên trong của bản thân. Thế nhưng ta nhận ra bước đi ngông nghênh ấy đã làm khổ cha mẹ đến phần nào, là một hệ lụy cho vòng tròn cuộc đời sau này. Nhà thơ sử dụng hình ảnh “chân chim mắt mẹ” và “lưng cha” để biểu cảm cho độc giả thấu được sự buồn lòng của cha mẹ, họ mong muốn ta luôn nhìn về gia đình mà cố gắng không bị chi phối bởi xã hội ngày càng hiện đại hóa này. Hơn thế, ngôn ngữ lại càng biểu cảm cho ta thấy sự ngông nghênh đáng sợ đến chừng nào, tác giả xài những động từ mạnh như “đục rạn”, “vít còng” để phác họa một bức tranh hiện thực của tuổi trẻ, sự ngông nghênh trở thành một vấn đề nan giải của xã hội. Không những thế, ta còn thấy phép điệp cấu trúc qua cụm “ngông nghênh tuổi trẻ”, nhấn mạnh sự khờ dại, lầm lỡ của con người trong tuổi còn ngây thơ để rồi lại làm cha mẹ buồn lòng. Bước đến áng thơ tiếp theo, dường như thi sĩ vẽ nên một khung cảnh đời sống hôn nhân vô cùng chân thật, ẩn chứa biết bao thăng trầm chưa được giải đáp:

“ Hồn nhiên bước vào ngôi nhà hôn nhân

Cuộc sống lứa đôi

Đại ngàn nhiệt đới”

Khoảnh khắc tuổi vừa đôi mươi sau đó đã đến lúc trải nghiệm đời sống hôn nhân quả thật là một nỗi lo âu của rất nhiều người. Sự “hồn nhiên” được phác họa nên những gì còn tươi đẹp ở tuổi đôi mươi, cái thời còn ăn chơi quên giờ quên giấc hay là đang bùng huyết lên khát vọng tuổi trẻ. Con người ai chả thế, khi đến tuổi lập gia đình, ai cũng sẽ làm cha làm mẹ, lo toan cho con mình được hạnh phúc nhưng trong thời gian ấy đã biết bao lần giận hờn, tủi thân vì người mình yêu. Không ai biết trước được điều ấy, chỉ có sự trải nghiệm mới thấu hiểu được tất cả, cuộc sống phải thấu hiểu nhau mới tái tạo nên một tình yêu bền vững. Hình ảnh “ngôi nhà hôn nhân” đã chạm đến rất nhiều con người đang sống trong tình yêu, họ mong chờ có mái nhà hạnh phúc, để sau này có già thì còn hồi ức về những điều tốt đẹp đã qua. Có lẽ thi gia là người đã trăn trở khi viết nên “ đại ngàn nhiệt đới” bởi lẽ có thể là khoảng thời gian quyết định cuộc đời một con người, có sự đại ngàn thì mới trưởng thành, có thăng trầm rồi mới đến sự bình yên trong hôn nhân, trong mái ấm hạnh phúc. Không lạc mất cảm xúc, nhà thơ nhẹ nhàng chuyển bối cảnh đưa bạn đọc đến sự cao trào, ham muốn danh vọng nhất của con người, khổ thi thứ ba ta chứng kiến trải nghiệm cay đắng ấy:

“Ta bơ vơ đứa trẻ rừng chiều lạc lối.

Như thiêu thân

Lao vào ánh sáng công danh

Bảy dại…Ba khôn

Một giận… Mười buồn.

Đi giữa cõi nhân gian

Ta như quả non xanh

ủ đất đèn chín ép.”

Bơ vơ khi đến tuổi đính chính bản thân, ta lạc lối khi vô tình chạm khắc chính mình ở ngưỡng tuổi ấy, hoài nghi về năng lực, sự kiên trì của bản thân, cứ đi mãi đi mãi để tự soi chiếu cuộc đời mình. Quả thật như thế, hình ảnh “đứa trẻ bơ vơ rừng chiều lạc lối” phản ánh một tâm hồn còn ngây dại, chưa đủ kinh nghiệm để tỏa sáng, lại bị hiện thực vùi dập không thương tiếc, ta lạc lỏng trong cánh rừng do chính ta tạo ra, không thể thoát cũng chẳng thể ở lại. Phép so sánh con “thiêu thân” lao vào “ánh sáng công danh” lại càng khẳng định ta chưa đủ sức để suy tính cuộc đời, mọi thứ đều là ngẫu nhiên, ta chỉ cứ dầm đầu về phía ánh sáng công danh ấy để rồi trụi tàn trên mặt đất đầy đau thương. Đó là sự dại dột để rồi thất bại, buồn phiền lại thành hoài nghi chính bản thân, hoài tư về những gì đã trải qua trong quá khứ. Thi sĩ so sánh “ta” như “quả non xanh” chưa chín mùi để trải đời một cách trọn vẹn để rồi lại bị ngăn cản bởi hiện thực quá tàn khốc, cuộc đời biến thiên sự sống thành sự áp lực, chẳng có bước chạm ngoan mục nào xảy ra. Hình ảnh “quả non xanh ủ đất đèn chín ép” càng khẳng định sự quan trọng của việc trau dồi, suy nghĩ trước khi làm một công việc, phải duy trì tính siêng năng, phải có sự thất bại bởi hiện thực thì hẳn quyết định đến bước ngoặc của cuộc đời. Cuối cùng, nữ thi sĩ Vân Anh đưa ta đến ngưỡng tuổi cuối cùng, là khoảnh khắc ta nhung nhớ nhất về những điều đã trải qua, ước muốn quay lại vô cùng mãnh liệt, viết lại cuộc đời chính bản thân ta:

“Chuyến tàu đời vừa qua ga Lục Thập

Ngoái lại, ước chi

Đó là BẢN NHÁP.”

Trải đời để nhìn lại, đó là quy luật, những sai lầm sẽ mang sự hối tiếc nhưng ở một khía cạnh khác ta sẽ khâm phục chính bản thân mình rằng tại sao lại cố gắng đến thế nhưng lại cay đắng vì nếm mùi thất bại. Hành trình đã qua nhưng có lẽ sự đau đớn đã không hề phai đi, nó vẫn còn vương vấn sâu trong tấc lòng khi đến tuổi Lục Thập. Hình ảnh “chuyến tàu đời” đã được phác họa để hoàn thiện bức tranh một cách trọn vẹn nhất vì điều đó ai cũng bước qua, ai cũng sẽ có một ô cửa sổ thay vì nhìn vào thấy cảnh bên ngoài thì ta thấy những khoảnh khắc mình trong quá khứ. Những sai lầm khiến ta tiếc nuối, mong muốn “ngoái lại” để chỉnh sửa tất cả, khát khao lớn nhất của một con người là sửa được những gì ta lầm lỡ trong quá khứ. Ta ham muốn, khao khát có một sự tái sinh để không vấp ngã vì ngông nghênh của tuổi trẻ, để không cãi vả trong đời sống hôn nhân, không bị mắc kẹt vào vòng xoáy của danh vọng. Có lẽ tất cả là một bản thảo không như mong muốn, ta ước chi đó là bản nháp để còn thay đổi và viết lại nhưng điều này trái với lẽ thường, bất kì ai cũng chẳng đủ sức mạnh để thay đổi quá khứ. Nhưng tất cả việc đã làm cũng đã gợi nên một phần trong ký ức ta, làm cuộc sống đủ trưởng thành sau hàng tá kinh nghiệm tạo bởi hiện thực. Hình ảnh còn sót lại chỉ là “Bản Nháp”, nói đúng hơn là sự ao ước được trở về với hình hài tuổi trẻ để không còn sa đọa, sống hoài phí với thời gian. Suy cho cùng, áng thơ không chỉ viết để bạn đọc cứ luôn sống lạc lỏng, sa đà vào cuộc đời để rồi nhìn lại một cách hối tiếc mà để thay đổi từ tuổi còn non nớt, để trau dồi kinh nghiệm rồi vượt thoát được lối mòn của bản thân, phá kén rồi bay lượn với ước mơ hằng mong muốn.

Cuộc đời sống vẫn luôn dựa theo quy luật của thời gian, nó trôi chảy mãi không bao giờ ngừng lại, chỉ có chúng ta- những số phận nhỏ bé trong một khoảnh khắc dừng lại sẽ bị bỏ lại với thời gian. Thi sĩ Vân Anh viết nên thi phẩm như biểu diễn nội tâm từng trải của mình gói gọn trong một cuốn nhật ký, nó không trống rỗng, nó là một góc nhìn đa chiều phản ánh khách quan về đời sống cá nhân mỗi người. Mỗi áng thơ như hợp lại làm một để tô điểm cho từng giai đoàn của cuộc đời, từng gam màu chi tiết để lại sự khắc khoải trong tâm khảm bạn đọc. Bởi lẽ vì nó quá chân thật, ai cũng sẽ phủ nhận điều đó, vì sao mình đã từng như vậy, sẽ như thế nào khi trải qua hàng tá nghịch cảnh ấy. Sẽ chết đi một cách vô nghĩa hay sẽ tái sinh một cách ngoạn mục để không phải nuối tiếc về thành quả đạt được, về gia đình mình tạo nên hay vì danh vọng đã đắp xây bằng một quá trình gian khổ. Nhìn vào bài thơ ta thấy hệ thống nhip được xây dựng một cách đa dạng làm bài thơ càng trở nên sâu sắc và dễ được bạn đọc tiếp cận. Hơn thế, ta thấy được thi sĩ đã gieo vần chân (trẻ-mẹ) và vần cách (đôi-lối), đó là những điểm nhấn để trạng thơ càng thêm cảm xúc, chạm được đến tầng sâu nhất của bạn đọc. Trang thơ mang một giọng điệu khách quan, vô cùng lắng đọng vì đó là lời bộc bạch bằng sự thật, bằng tất cả trải nghiệm nên sự mộc mạc nên càng trở nên chân thật. “Thơ ca là người thư ký trung thành của trái tim”(Đuy-be-lây). Chính trang thơ đã đề ra những hiện thực để cho ta thấy cuộc sống là sự đau đớn thế nào, không phải cuộc sống lúc nào cũng hoàn thiện nhưng chả thể nào dễ dàng, toàn là sự trăn trở để tái tạo nên sự hoàn chỉnh nhất để không phải ngoái lại và ước muốn một cách vô nghĩa.

Thơ là dòng suốt mát lành tưới mát tâm hồn nhân loại, là kết tinh của khát vọng Chân-Thiện-Mỹ qua mọi thời đại. Trong bao biến thiên nghiệt ngã của đời sống, thơ vẫn lặng thầm soi chiếu hiện thực, luôn hiện hữu để hồi sinh con người bằng ánh sáng cái đẹp và cảm xúc nhân văn. Dù cuộc đời có khô cằn, thơ vẫn là miền trụ, khơi dậy những niềm tin, niềm hy vọng và những rung cảm nhân bản sâu xa nhất. Và có lẽ trang thơ “Bản Nháp” của thi sĩ Vân Anh đã hằn gắn tất cả, nhưng không bằng 1 giọng điệu an ủi thiết tha mà là kể lại tất cả đau đớn của hiện thực để bạn đọc ngầm hiểu ra mà sống hướng theo lẽ phải từ bây giờ, để không rời vào vòng xoáy vĩnh cửu ấy.